Behruzbek HamidovKontseptualizm san’atning yangi tendentsiyasi deb hisoblanadi. Ushbu tendentsiya vakillari g’oyalarni jismoniy ijodidan ustun qo’yadilar.
Kontseptsiya san’atda 20-asrning 60-yillari o’rtalarida va 70-yillarning boshlarida paydo bo’ldi. Uning asoschilari – Amerikadan chiqqan zamonaviy rassomlar – Jon Baldessari, Jozef Kossut, Saul Levitt, Lourens Viner, Robert Barri, Dan Grem. Moskva kontseptualizmi boshqa mamlakatlar va madaniyatlardan ajralib qolish davrida rivojlandi. Chet el tendentsiyalaridan farqli o’laroq, sovet rassomlari bitta badiiy jamoaning vakili bo’lmagan. Ajoyib misol – Kabakov, Komar, Naxova asarlari, bu erda barcha mavzularning boshida Sovet haqiqati turadi.
Ular kontseptual san’atni xuddi shu mavzudagi nashrlarni nashr etish bilan shug’ullanadigan, shakllanayotgan ingliz “Art and Language” guruhi bilan bog’lashni afzal ko’rishadi. G’oyaning mohiyati insonni ma’lum bir daqiqada o’rab turgan haqiqatni emas, balki uning mohiyatini o’rganishda yotadi. Shuning uchun har bir nashr g’oyaning o’zi va uning jamoatchilikka taqdim etilayotgan ob’ektdan ustunligini maqtaydi. Bunday asarning yorqin namunasi Kossutning 1965 yildan boshlangan “Bir va uchta stul” asari bo’lib, u har qanday ob’ektni uchta versiyada ifodalash mumkinligini tushuntiradi. Demak, stul – bu ob’ekt, shuningdek uni anglatuvchi so’z va lug’atdagi yagona ta’rif.
Ushbu yo’nalish vakillari uchun ish jismonan bajarilishi shart emas. Shunday qilib Levitt bu yo’nalishning vakili, ammo uning asarlari faqat matn formatida taqdim etilgan. Artforum-da nashr etilgan “Kontseptual san’at bo’yicha paragraflar” nomli mashhur maqola mavjud.
Nima uchun bu sodir bo’layapti?
Kontseptualizm rasmiyatchilikka va rassomlarning o’z asarlaridan daromad olishni istashiga javoban paydo bo’ldi. Tijorat ehtiyojlari uchun badiiy ob’ektlar ustida ishlash o’rniga, trend vakillari rassomning jamiyatdagi vazifalarini boshida qo’yishdi. U dunyoni o’zgartiradigan g’oyalar muallifiga aylanishi kerak va sotish uchun san’at ob’ektlarini yaratmasligi kerak. Mana shunday sodda, ammo o’rta asrlardan yiroq yondashuv bilangina madaniyat oldinga siljiydi.
Hozirda kontseptual strategiyalardan foydalangan holda, rassomlar post-kontseptualistlar deb nomlanadi. Tor ma’noda kontseptualizm – bu ma’lum bir davrda harakat qilgan aniq rassomlar guruhidir.
Rivojlangan ijodiy fikrlashsiz yangi g’oyalarni yaratish mumkin emas.
Manba: blog.wikium.ru
Izzattillo Islomov
