Behruzbek Hamidov
Odamlar o’rtasidagi munosabatlar juda murakkab mavzu. Psixolog Stefan Karpman, psixologik o’yinlarda har doim 3 ta ishtirokchi bor deb hisoblaydi: jabrlangan, qutqaruvchi, zolim. Ularning har biri o’ziga xos funktsiyaga ega. Ushbu maqolada siz Karpman uchburchagining ta’rifini, har bir rolning xususiyatlarini va ma’lum bir roldan qanday chiqishni o’rganasiz.
Karpman uchburchagi ta’rifi
Psixologiyada Karpman uchburchagi jamiyatdagi xulq-atvorning psixologik modelini anglatadi. Olim va psixoterapevt Stiven Karpmanning ta’kidlashicha, jabrlanuvchi zaif odam, u javobgarlikni o’z zimmasiga olishga tayyor emas va barcha muammolarda boshqalarni ayblaydi. Bundan tashqari, zaif shaxslar ko’pincha manipulyatsiya qilinadi. Shu bilan birga, bunday odamlar vaziyatni qandaydir tarzda ijobiy tomonga o’zgartirishga urinishmaydi. Bunday odamlar o’zlarini nochor, har doim boshqalardan hamdardlik izlab topishadi.
Qutqaruvchilar har qanday sharoitda jabrlanuvchini qutqarish uchun yugurishga tayyor odamlardir. Bunday odamlar juda kuchli va har doim boshqalarga nisbatan salbiy munosabatni ushlab turishlari mumkin.
Quvg’inchilar o’zlarining jasoratlari bilan ajralib turadilar. Ular ko’pincha jabrlanuvchini qo’rqitishga moyil.
Ushbu uchburchak ishtirokchilari doimo o’zlarining egolarini namoyon etib, rollarni o’zgartirishi mumkin. Ushbu uchburchakka qaraganda, haqiqiy hayotda odamlar o’rtasida juda zararli munosabatlar paydo bo’lishini ta’kidlash kerak. Biror kishi rollardan birini bajarishga harakat qilganda, u haqiqatdan uzilib qolganday tuyuladi va o’ynayotganiga ishonishni boshlaydi.
Kodga bog’liq munosabatlarning belgilari
Ilgari, oilaviy turmush o’rtoqlardan biri alkogolizm, giyohvandlik yoki qimor o’ynashdan aziyat chekkanida, bir-biriga bog’liq munosabatlar haqida gaplashar edi. Bugungi kunga kelib, ushbu ta’rif biroz boshqacha ma’noga ega bo’ldi. O’zaro munosabatlarda giyohvandlik har qanday ma’noda etarlicha bog’liq emasligini anglatadi. Psixologlar kodga bog’liqlikning asosiy nuqtalarini ta’kidlashadi:
- Boshqalarga qaram bo’lgan odam ko’pincha chaqaloqdir. Bunday odamlar o’zlarini kichik bolalar kabi tutishadi, o’zlari uchun sevgi va e’tiborni talab qiladilar, o’zlari esa buning o’rniga hech narsa berolmaydilar.
- Chaqaloq bola, bir-biriga bog’liq bo’lgan munosabatlar haqida bilib, uni buzishga urinmaydi.
- Voyaga etmagan kishi o’z taqdiridagi barcha muvaffaqiyatsizliklarda boshqalarni ayblaydi, chunki u shunchaki aybni o’z zimmasiga olishni bilmaydi.
- Kodeksga bog’liq munosabatlar buzilganda, shaxslar katta tashvish va xavotirga duch kelishadi.
- Nosog’lom munosabatlar, shuningdek, bir sherikga hamma narsaga ruxsat berilganda, ikkinchisida kuchga ega bo’lgan va unga hamma narsa taqiqlangan holat bilan ham ko’rsatiladi.
- Codependent munosabatlarda sherik har doim ikkinchi yarmi ko’rsatmoqchi bo’lgan va tajovuzkor bo’lgan his-tuyg’ularni bostirishga harakat qiladi.
Agar ushbu ro’yxatdagi biron bir narsa munosabatlarda mavjud bo’lsa, unda siz bu haqda o’ylashingiz kerak.
Karpman uchburchagidan qanday chiqib ketish mumkin?
Ertami-kechmi ishtirokchilarning har biri sindromdan xalos bo’lib, uchburchakni tark etishni xohlaydi. Buning uchun odam xatti-harakatlarini tahlil qilishi va javobgarlikni o’z zimmasiga olishi kerak. Jabrlanuvchi hayot haqida doimiy ravishda shikoyat qilishni to’xtatishi va hech kim unga o’xshamaganidek, hech kim unga majbur emasligini tushunishi kerak. Ta’qibchi tinchlik muhitida nizolarni qanday hal qilishni o’rganishi kerak, shuningdek zaiflar hisobiga o’zini ko’rsatishni to’xtatishi kerak. Uchburchakdan chiqib ketish uchun qutqaruvchi hech narsa haqida o’ylamasdan va’da bermasligi, shuningdek, undan so’ralmaguncha boshqalarga yordamini taklif qilmasligi kerak.
Faqat sodir bo’layotgan voqealarni etarlicha baholash orqali, inson bir-biriga bog’liq bo’lgan munosabatlar tuzog’iga tushib qolmasligi yoki ulardan chiqib ketishi mumkin. Bu erda his-tuyg’ularingizni boshqarish qobiliyati muhim rol o’ynaydi.
Manba: blog.wikium.ru
Izzattillo Islomov
