Behruzbek Hamidov
Bolalar kattalardan nimasi bilan farq qiladi? Avvalo, ularning tasavvurlari hech qanday ramka va stereotiplar bilan cheklanmaganligi. Ular har qanday narsani tasavvur qilishga qodir. Bolaning boshida mumkin bo’lgan va imkonsiz bo’lgan cheklovlar va qat’iy ta’riflar mavjud emas. Biz ko’pincha bolalik xayollariga yuzaki narsa sifatida ozgina nafrat bilan qaraymiz. Ammo kattalarning kutilmagan g’oyalarni yaratish qobiliyati yuqori baholanadi. Faqat endi kattalar uchun bolaga qaraganda o’ziga xos bir narsa o’ylab topish ancha qiyinroq. Nima uchun bu sodir bo’ladi va bizning ijodkorligimiz va zukkoligimizga nima ta’sir qiladi? Ushbu mavzuni o’rganayotgan mutaxassislar bizning ijodiy moyilligimiz qayerdan kelib chiqqanligi, ijodiy salohiyatni qanday oshirishingiz, qutidan tashqarida o’ylashni o’rganishga oid fikrlari bilan o’rtoqlashdilar.
Ko’pchilik fikrlash doirasidan tashqaridagi fikrlashning asosiy xususiyati – bu innovatsion qobiliyat va tushuncha, bu ularga yangi g’oyalarni shakllantirishga imkon beradi. Muammoni echishda qutidan tashqarida yondashish qobiliyati har qanday kishiga berilmagan qandaydir maxsus iste’dod deb hisoblanadi. Vaziyatning bunday ko’rinishi ko’pincha o’zlarini yangi ishda sinab ko’rishni istagan odamlarning mavqeini pasaytiradi va ular qanday qilib narsalarni ko’rish va boshqa narsalar haqida o’ylashni to’xtatishadi. Ammo ilm-fan ijodiy jarayonning mohiyati yangi narsa yaratish haqida emas, balki allaqachon mavjud bo’lgan bilimlar va ma’lumotlar o’rtasidagi kutilmagan aloqalarni tanib olish va ko’rish qobiliyati haqida ekanligini qo’llab-quvvatlaydi.
21-asrning diniy vizyonerlaridan biri bo’lgan Stiven Jobsning o’zi ijodiy jarayonning aynan shunday talqin qilinishiga rioya qilgan. “Ijod – bu narsalarni bog’lash qobiliyatidir. Agar ijodkorlardan qanday qilib biron bir narsani o’ylab topishga muvaffaq bo’lganligini so’rasangiz, ular o’zlarini aybdor his qilishadi, chunki aslida ular hech narsa ixtiro qilmagan, shunchaki yangi narsani ko’rishgan », – dedi Jobs.
Mutaxassislarning fikriga ko’ra, boshqa har qanday qobiliyat kabi, dastlab o’ylash qobiliyati ham o’qitish uchun juda mos keladi. Yana bir narsa shundaki, biz hammamiz har xil tug’ilamiz va tabiatga xos bo’lgan ijodiy salohiyat har bir insonda ham o’ziga xosdir. Psixolog Alisa Galati bolalar misolida samarali ijodiy jarayonning asosiy sharti belgilangan ramkalar va cheklovlardan xoli fikrlash ekanligini tushuntiradi. Qoidalarning ijodiy jarayonga ta’siri kuchini, agar ijodiy kasblardagi odamlarni “aniq” sohalarda ishlaydigan mutaxassislar bilan taqqoslasak ham ko’rish mumkin. Kundalik ishlarida ijodiy munosabatda bo’lishga odatlanganlar, o’ziga xos faoliyati belgilangan qoidalarga doimiy rioya qilishni talab qiladigan mutaxassislarga qaraganda ko’proq ijodiy bo’lishadi.
Ammo inson hayotda nima qilmasin, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish hech qachon zarar qilmaydi. Axir, ayniqsa bizning davrimizda, siz tez-tez bu iborani eshitishingiz mumkin: “Qutidan tashqarida o’ylang!”. Zamonaviy dunyo bizdan ko’p jihatdan o’ziga xos yondashuvlarni talab qilmoqda.
Ijodiy fikrlashning roli
Ko’rinib turibdiki, ijodiy fikrlash qobiliyati madaniyat, san’at va aloqa sohasida ishlaydiganlar uchun zarurdir, bu erda yangi g’oyalar bilan chiqish qobiliyati alohida qadrlanadi. Ammo Alisa Galats, qutidan tashqarida fikrlash kundalik hayotda foydali yordam, shuning uchun har bir inson uchun foydali deb hisoblaydi. Galatining fikriga ko’ra, moslashuvchan fikrlash odamlarni hayotga ko’proq moslashtiradi, umidsiz ko’rinadigan vaziyatlarda ham muammolarga samarali echim topishga yordam beradi. Agar siz muammolarni faqat bir tomondan ko’rib chiqsangiz, unda ular uchun ish echimlarini topish ancha qiyin bo’ladi.
Ijodkorlikni rivojlantirish bo’yicha amaliy maslahatlar
Ijod qilishni istaganlar va tashqi fikrlashni o’rganmoqchi bo’lganlar uchun ba’zi oddiy ko’rsatmalar mavjud:
- Charchoq holatida ishlash
Agar sizga yangi qiziqarli g’oyalar juda zarur bo’lsa, o’zingizni juda charchash holatiga keltiring. Biz jarayonni unumdorligi yangi fikr bilan qabul qilsak ancha yuqori bo’ladi deb o’ylashga odatlanganmiz, ammo ijodiy fikrlash bilan hamma narsa boshqacha ishlaydi. Birinchidan, agar siz charchagan bo’lsangiz, miyangiz avtomatik ravishda ma’lumotni ancha samarali ishlaydi va darhol bug’doyni somondan ajratib turadi. Ikkinchidan, charchoq holatida, siz ongsiz ravishda, muammolarni hal qilishda odatiy emas, balki alternativalarni qidirasiz. O’zingizning ijodkorligingizni ochishning yana bir usuli – o’zingizni eng jirkanch his qilayotganingizda noqulay vaqtda ishlashga majbur qilish. Boshqacha qilib aytganda, agar siz o’zingizning ijodingizdan maksimal darajada foydalanishingiz kerak bo’lsa, avval tanangizni qulaylik zonasidan chiqaring.
- Jismoniy faollikni oshiring
Sport bilan shug’ullanish nafaqat tanaga, balki ijodiy fikrlash qobiliyatiga ham foydali ta’sir ko’rsatadi. Ushbu jarayon to’liq ilmiy asosga ega: jismoniy faollik miyadagi neyronlarning ishini faollashtiradi va shu bilan ijodiy jarayonni takomillashtirishga yordam beradi. Bundan tashqari, mushaklardagi yuk, go’yo bizning miyamizni “tushiradi” va biz ong osti tubidan g’ayrioddiy g’oyalarni chiqarishga imkon beradi. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, jismoniy tarbiya insonning ijodiy muammolarini hal qilish qobiliyatiga foydali ta’sir ko’rsatadi.
- Bir oz shovqin qo’shing
Ommabop e’tiqoddan farqli o’laroq, tinch va osoyishta muhit hech qachon samarali ijodiy faoliyat uchun ideal shart emas. Biroq, siz boshqa haddan oshib ketmaslik va shovqin hujumlariga duch kelmaslik kerak. Eng yaxshi variant – bu oddiy, ammo seziladigan shovqin, masalan, shahar tovushlari yoki odamlarning ovozi. Bunday shovqinlar miyani ishchi kayfiyatni sozlaydi va ma’lumotni yanada samarali ishlashiga undaydi.
Manba: Blog.wikium.ru
Izzattillo Islomov
