Behruzbek Hamidov
Zerikish – bu odatiy va tabiiy insoniy tuyg’u, bu ba’zi sabablarga ko’ra tadqiqotchilarni unchalik qiziqtirmaydi. G’azab halokatlidir va hayotda har qanday salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin va shuning uchun uning resurslari doimo o’rganib chiqiladi. Baxt sog’liq va motivatsiya uchun muhimdir va shuning uchun ham u qimmatlidir. Zerikish haqida nima deyish mumkin? Men u bilan biror narsa qilishim kerakmi? Bu qanday rol o’ynaydi, zerikishdan nima foyda?
Zerikish – bu bir necha omillarning kombinatsiyasi. Ilmiy nuqtai nazardan, bu erda asabiy qo’zg’alishning yo’qligi va qandaydir norozilik, umidsizlik yoki qiziqishning sub’ektiv his etiladigan psixologik holati aniqlanadi. Aniqroq va lo’nda qilib aytish mumkinki, zerikish – bu qoniqarli faoliyat uchun qoniqarsiz istak.
Zerikish muhim evolyutsion funktsiyani bajaradi, bu odamni atrofni bilish va o’rganishga undaydi. Bu mantiqan to’g’ri keladi, chunki uzoq vaqt davomida bir joyda qolish odamni yirtqichning oldida xavfli holatga keltiradi va undan foydali bo’lishi mumkin bo’lgan muqobil mashg’ulotlarga kirish imkoniyatini keltirib chiqarmaydi.
Odamlar tomonidan zerikishni umumiy sub’ektiv baholash salbiy. Bundan tashqari, zerikish bir necha xil ekanligi aniqlandi.
Zerikish qanday ishlaydi?
Zerikish turlarini o’rganish 1930-yillarda boshlangan, ammo 2006 yilda tadqiqotchi Tomas Gets va uning jamoasi bu masalani tushunib etgach, ozroq yoki aniq tipologiya aniqlangan. Ma’lum bo’lishicha, odamlar zerikishni har xil yo’llar bilan boshdan kechirishadi. Hissiy qo’zg’alish darajasiga asoslangan to’rt xil tajriba paydo bo’ldi:
- Befarq zerikish. Bu his etilayotgan ijobiy his-tuyg’ular fonida qo’zg’alishning past holati bilan tavsiflanadi. Odam o’zini yaxshi his qiladi, bo’shashadi.
- Zerikishni kalibrlash. Biroz yuqoriroq qo’zg’alish sezilib turadi, yumshoq tuyg’ular bilan birga keladi. Inson nimadir qilishni xohlaydi, lekin aniq nimani aniqlay olmaydi.
- Zerikishni qidiring. Hissiy hayajon va salbiy his-tuyg’ular bilan birga keladi. Shaxs faol ravishda nimadir qilishni qidirmoqda.
- Reaktiv zerikish. O’zingizni yomon his qilish g’azab va hatto tajovuz tuyg’ulariga olib keladi. Odam hozirgi vaziyatni tezda o’zgartirmoqchi.
2013 yilda yangi tur qo’shildi – befarq zerikish: u bilan qo’zg’alishning past darajasi, ammo salbiy in’ikosning yuqori darajasi, sodir bo’layotgan narsalarga nafratlanish. Bu tushkunlikka o’xshashdir, chunki odam o’zini baxtsiz deb his qiladi, lekin hech narsani o’zgartirishga tayyor emas. Ushbu turdagi eng keng tarqalgan.
Salbiy his-tuyg’ularsiz zerikish odamga muammo tug’dirmaydi, ammo yuqori darajadagi negativlik bilan u depressiyani rivojlanishiga hissa qo’shishi mumkin.
Shunisi e’tiborga loyiqki, zerikish holatida o’z vaqtida asta-sekin tortishish hissi miyaning old qismi bilan bog’liq.
Zerikishning afzalliklari
“Hech narsa qilmaslik” amaliyoti ba’zi tadqiqotchilarni qiziqarli xulosalarga olib keldi. Taniqli jurnalist Manush Zimorodi 2015 yilda o’z tinglovchilari bilan tajriba o’tkazdi, uning davomida har daqiqada o’zini unumli ishlashga undamasdan zerikish mumkin edi. So’nggi paytlarda u ozgina ish qilyapman deb o’ylarkan, u o’zini zeriktirishga yo’l qo’ydi. U tajriba haqida kitob yozib, o’z kompaniyasini yaratishni yakunladi. Zerikish uni ijod qilishga undagan. Va boshqa ko’plab tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, vaqti-vaqti bilan zerikish ijodkorlikni rag’batlantiradi.
Ushbu taxmin 1990 va 2011 yillarda psixolog Sandi Mann tomonidan o’tkazilgan eksperimentda tasdiqlangan, chunki zerikkan odamlar odob-axloqiy va mazmunli bo’lishlari aniqlangan.
Zerikish bilan shug’ullanish
Zerikish foydali funktsiyalarni bajaradi, shuning uchun bu tuyg’uni oqilona davolashga arziydi. Agar u o’zini yorqin namoyon qilsa va u bilan biron bir narsa qilish kerakligi hissi paydo bo’lsa, siz jismoniy faoliyatni qo’llashingiz mumkin, masalan, sayr qilish yoki engil mashqlarni bajarish. Agar zerikish ortiqcha ish bilan bog’liq bo’lsa, unda siz meditatsiya qilishingiz mumkin. Yaqinlaringiz bilan oddiy suhbatlar zerikishni yo’q qilishga va yangi faoliyat vektorini topishga yordam beradi.
Uyali telefon xizmatlarini chalg’itadigan narsalar nafaqat zerikish hissini oshiradi. O’zingizni oqilona zeriktirishga ijozat bering. Ammo agar bu kechikayotganini sezsangiz, choralar ko’ring va sizni qiziqtiradigan va sizni ushbu holatdan chiqarib yuboradigan mos faoliyatni topishga harakat qiling. Ajoyib variant – bu miya mashg’ulotlariga vaqt ajratishdir.
Manba: blog.wikium.ru
Izzattillo Islomov
