Behruzbek Hamidov
Charlz Darvinning so’zlariga ko’ra, odamlar turli xil his-tuyg’ularni ifoda etishni o’rganmaydilar – ular tug’ma. Uning nazariyasiga rioya qilgan holda, biz xulosa qilishimiz mumkinki, hatto chet el fuqarosining hissiyotlari bilan ham, bu odam nimani his qilayotganini osongina tanib olish mumkin.
Biroq, olimlar Darvin nazariyasini inkor etishga qaror qilishdi va hissiyot har bir inson uchun irqi va millatiga qarab har xil bo’lishi mumkinligini isbotlash uchun tadqiqotlar o’tkazdilar. La Barre va Birdvistell o’z navbatida his-tuyg’ularni yoki yuz ifodalarini ifodalashning universal usuli to’g’risida har qanday nazariyaning mavjudligi mutlaqo asossiz deb hisoblashga moyil edilar. Ushbu nuqtai nazar psixologiya sohasidagi boshqa zamonaviy nazariyalar bilan uzviy bog’liq edi, shuning uchun u Darvin nazariyasidan ko’ra ko’proq optimizm bilan qabul qilindi.
Tadqiqotchilar fikri
Klineberg, o’z navbatida, Xitoy adabiyotida turli xil his-tuyg’ularni ifodalagan yuzlarni o’rganishda faol ishtirok etgan. O’qish jarayonida u ba’zi o’xshashlik va farqlar bor degan xulosaga keldi. Ko’pgina his-tuyg’ular bir-biriga mutlaqo o’xshash tuyuldi, biroq ayni paytda ularni g’arblik uchun tanib olish qiyin edi.
Klineberg o’z kitobida ta’kidlaganidek, har doim ham odamning tabassumi quvonchni anglatmaydi va quvnoq his-tuyg’ularni mohirlik bilan tiyib turishi mumkin. Bundan tashqari, u tabassum yordamida siz boshqa ko’plab his-tuyg’ularni ifoda etishingiz mumkin, deb ishongan, masalan: nafrat, ishonchsizlik, g’azab va boshqalar.
Ushbu nazariyani ishonchli deb atash mumkin emas, chunki Klineberg, Darvin singari, o’zini ma’lum bir madaniyatga iloji boricha ko’proq singdirgan yolg’iz kuzatuvchilar voqealari tavsifidan foydalangan.
Birdvistell his-tuyg’ularni o’rganishga urinib ko’rdi, ammo ular og’zaki til bilan teng ravishda boshqa til sifatida qaralishi kerak degan xulosaga keldi. La Barre hissiy ishoralarning tabiiy til bilan hech qanday aloqasi yo’qligini ta’kidladi. Ko’proq darajada La Barra timsollarga qiziqish ko’rsatdi – so’z yoki bir nechta so’zlardan iborat og’zaki bo’lmagan harakatlar.
Hissiyotlarni ifoda etish
Ifodalar va his-tuyg’ular haqidagi turli xil nazariyalarga qaramay, ularning umuminsoniy ifoda usullari mavjudligi haqidagi munozaralar hech qachon isbotlanmagan.
La Barre, boshqa vakillar singari, o’z nazariyasi uchun hech qanday ilmiy dalillardan foydalanmagan. U imo-ishoralar va yuz ifodalarini ajrata olmadi. Birdvistell o’z izlanishlarini hech qayerda nashr etmagan va u har xil madaniyatlarning turli xil hissiyotlari hamrohlik qiluvchi omillar tufayli paydo bo’lishi mumkinligini hech qachon tushuna olmagan.
Turli madaniyat vakillari yashirin hissiyotlarni o’zlariga xos tarzda boshdan kechirishni o’rganadilar, ular o’xshash yoki har xil bo’lishi mumkin. Ammo yashirin his-tuyg’ularni qanday tan olasiz? Wikium-da sizga boshqalarning yashirin his-tuyg’ularini tezda aniqlashga yordam beradigan.
Manba:Blog.wikium.ru
Izzattillo Islomov
