Hech kim buni tan olishni xohlamaydi, lekin barchamiz o’z vaqtida – kichik narsalar uchun, yaxshilik uchun, hazil uchun, foyda uchun; biz boshqalarni ham, o’zimizni ham aldaymiz; biz harakatlarimiz oqibatlarini oldindan bilamiz yoki ular haqida umuman o’ylamaymiz.

Shu bilan birga, ayon bo’ladiki, yolg’on ma’lumotlar nafaqat haqiqatni deformatsiya qiladi, balki bizning miyamizni ham o’zgartiradi!

Yolg’on gapirish nafaqat psixologlar uchun cheksiz tadqiqot sohasi, balki nevrologlar uchun qiziquvchan sohadir.

Yolg’onning foydasini yo’qotish va shu bilan birga, uyat tuyg’usidan qochish uchun inson miyasi bizni ishontiradigan mexanizmlarni ishga soladi: hech qanday dahshatli narsa yuz bermagan. Bu ilmiy tajribalarda, agar odamlar pulni emas, balki ularni o’rnini bosuvchi belgilarni olsalar, ko’proq qadriyatlarga mos kelganda juda ko’rsatkichli ko’rinadi.

Shu bilan birga, bizning miyamizda yolg’on gapirish uchun javobgar bo’lgan maxsus bo’lim yo’q, turli bo’limlar murakkab jarayonga jalb qilingan – bu magnit-rezonans tomografiya yordamida o’tkazilgan tadqiqotlar bilan tasdiqlangan.

Sizni ushbu zonalar nima ekanligini va umuman panjara ustiga soya tashlagan odamning miyasida nimalar bo’layotganini bilishga taklif qilamiz.

Katta kichik yolg’on

Inson qanchalik kuchli va uzoqroq yolg’on gapirsa, unga osonroq bo’ladi. Shuning uchun ham kichik yolg’on, agar jarayon olib borilsa, u bilan doimo yolg’on tog’larini tortadi. Olimlar ushbu hodisani o’rganishdi va isbotladilar. Ular shuni aniqladilarki, siz tez-tez aldayotganingiz sayin, sizning miyangizdagi tishli g’ildiraklar shunchalik faol aylanmoqda: taniqli Myunxauzendagi kulrang moddalar 14 foizga kam, ammo oq materiya (asab tolalari) – yolg’on gapirmaydiganlardan 22 foiz ko’proq.

Qo’rquv kamayadi

Doimiy yolg’on hatto “biokompyuterimiz” dagi “qo’rquv markazi” faoliyatini kamaytirishi mumkin. Londondagi tajriba shuni ko’rsatdiki, patologik yolg’onchilarda amigdala faoliyati sustlashadi. Bundan tashqari, agar birinchi marta yolg’on gapirgan bo’lsa, odam hech bo’lmaganda bundan xavotirda bo’lsa, unda yolg’on odat tusiga kiradi va amigdala deyarli uxlab qoladi.

Ushbu moslashish ortib borayotgan nohaqlikka olib keladi: bu odamga uzoq vaqt jirkanch va xasta tasvirlarni namoyish etishga o’xshaydi – ertami-kechmi uning ularga nafratlanishi sust bo’ladi.

Aytgancha, olimlarning fikriga ko’ra, ushbu mexanizmlar boshqa xatti-harakatlarga xosdir – xuddi shu stsenariylar ortib borayotgan xavflilik asosida bo’lishi mumkin, ular shafqatsizlikning ildizlarini ham qamrab olishi mumkin.

Gormonlar va isitma

Biror kishi yolg’on gapirganda, uning qonida stress gormoni kortizol va erkak gormoni testosteron sakraydi. Ikkinchisi aldovning oshkor bo’lishidan qo’rqadi va kortizol hissiy stressni susaytiradi.

Va yolg’on hatto tana haroratini ko’taradi! Misol uchun, agar inson o’zining haqiqiy his-tuyg’ulari haqida gapirganda beparvo bo’lsa, u holda uning burni atrofidagi teri biroz qiziydi. Miyada harorat muvozanatini boshqarish uchun mas’ul bo’lgan “Reyl” adacığının faol faoliyati uyg’onadi. Olimlar ushbu hodisani Karlo Kollodining mashhur ertak syujetiga o’xshashligi uchun “Pinokkio effekti” deb atay boshladilar.

Ko’p yuradiganlar

Yolg’onchida ikkala yarim sharda ham prefrontal, parietal va assotsiativ motor zonalari sezilarli darajada faollashadi. Yolg’on taranglikni talab qiladiganligi sababli, qarorlar qabul qilish va ijtimoiy jihatdan maqbul xatti-harakatlar uchun mas’ul bo’lgan prefrontal korteks va ong bilan bog’liq bo’lgan bazal ganglionlar o’rtasidagi aloqa mustahkamlanadi.

Aytgancha, qasddan aldash – ko’p harakatlarning bir turi – faqat homo sapiens va buyuk maymunlarga xosdir. Masalan, shimpanzalar ayyorlik bilan o’z konjenerlarini oddiy ovqatdan chalg’itishni biladilar va zoologlar bilan aloqa qilish uchun oraliq tillarga o’rgatilgan maymunlar o’zlarining barmoqlari atrofidagi odamlarni ayyorlik bilan yashirish uchun burab qo’yishadi!

wikium.ru